Horngrýti og Turnhúsið

Akureyri 1905-1906

Í upphafi 20. aldar eignaðist einn fremsti húsameistari Eyfirðinga, Jón Guðmundsson, lóðina við Strandgötu 7 á Oddeyrinni. Árið 1902 fluttist smiðurinn Sigurður Bjarnason til Akureyrar og tók hann höndum saman við Jón um að hanna þriggja hæða hús, með lágu risi, sem átti að bera fagurt vitni um handbragð þeirra og metnað. Til að það vekti örugglega eftirtekt í byggðinni sem í kringum aldamótin 1900 hafði risið hratt á Oddeyrinni skyldi það prýtt miklum turni við suðurgaflinn, líkt og gert hafði verið við Hótel Akureyri 1902 og Samkomuhúsið 1906. Næsta hús við nr. 7 var eitt hið frægasta í bænum, oft nefnt Horngrýti, og því lögðu þeir félagar allt kapp sitt á að gera þetta nýja hús sitt enn glæsilegra. Verkinu miðaði seint áfram og var húsið að mestu byggt um sumarið og vorið 1905 en stóð ekki fullbúið fyrr en vorið 1906. Þeir félagarnir, Jón og Sigurður, ráku þar fyrst um sinn timburverslun en jafnframt leituðu þeir að kaupanda á þessari glæsilegustu fasteign bæjarins. 

Hann fannst loks um mitt ár 1906 og þar höfðu þeir húsasmiðirnir ekki leitað langt yfir skammt. Kaupandinn var Jósef Jónsson, keyrari og verslunarmaður, sem var faðir Önnu, unnustu Sigurðar. Jósef fluttist inn í Turnhúsið, eins og farið var að kalla bygginguna, haustið 1906 og þá um leið lauk samstarfi þeirra Jóns og Sigurðar en sá síðarnefndi starfrækti enn verslun í húsi tengdaföður síns. Þá leigði Jósef annan hluta hússins út til Jóns Norðmann kaupmanns sem var helsti síldarspekúlant Akureyringa á öndverðri 20. öld.

Jósef Jónsson hóf verslunarrekstur í Turnhúsinu í maí 1906. Þar voru til sölu alls kyns klæði, allt frá hálstaui, svuntum, peysum og bolum. Hann vakti athygli á þessu nýnæmi í bæjarlífinu með auglýsingu í blaðinu Norðurlandi hinn 12.5. 1906 þar sem lagt er út frá fréttum af jarðskjálftanum mikla í San Francisco mánuði áður:

Eyðileggingin í San Francisco er mikið umtalsefni um allan heim. 

En ekki verður samt minna talað um hinar miklu, fjölbreyttu, góðu og ódýru vörur, sem komu nú með seinustu skipum í verzlun Jósefs Jónssonar, Oddeyri, Strandgötu 7.

Þó voru allar hæðir Turnhússins ekki tilbúnar fyrr en um haustið og í ágúst sama ár auglýsti Jósef opnun nýrrar verslunar. Sonur hans, Jóhannes, sem varð síðar einn kunnasti glímukóngur landsins stýrði henni.

Fimmtudaginn 18. október gerði á með rigningu og sunnan roki á Akureyri. Jafnvel þótt óvenju mörg skip lónuðu út fyrir höfnina og fjöldi gesta í bænum, voru fáir á ferli um kvöldmatarleytið þegar glumdi í eldlúðrum. Eldur hefði kviknað út frá olíulampa í kjallara Horngrýtis, Strandgötu 5, og innan skamms var húsið alelda. Akureyringar voru vanir að takast á við húsbruna um þetta leyti. Í bæjarbrunanum mikla 1901 brunnu t.a.m. alls 12 hús og á fyrstu 12 árum aldarinnar urðu alls 16 brunar í bænum. Árið 1905 festu Akureyringar kaup á slökkvidælum á hjólum, settir voru upp brunahanar og slökkvilið búið öxum og hjálmum. Allt kom fyrir ekki. Þótt allt tiltækt lið væri kallað að Oddeyrinni þennan októberdag tókst ekki að hemja eldinn, Strandgata 5 varð alelda á hálftíma og þá um leið varð vindátt vestanstæðari og því bárust eldtungur í Turnhúsið við Strandgötu 7, jafnvel þótt heilir 15 metrar skildu þar á milli. Í stuttu máli fuðraði þetta glæsilega timburhús upp á klukkustund.

Á tveimur klukkustundum höfðu alls sjö hús orðið eldinum að bráð auk minni bakhúsa og skúra. Ekkert manntjón varð í eldinum en ungur gagnfræðingur, Þorsteinn Grímsson, komst við illan leik út úr Turnhúsinu þar sem hann hafði aðstoðað við að bera muni út úr eldinum. Þegar stiginn var allt í einu í björtu báli varð hann að stökkva skaðbrenndur niður af glugga á annarri hæð. Alls urðu 75 Akureyringar heimilislausir eftir þetta örlagaríka kvöld en uppbyggingarstarf gekk greiðlega ekki síst eftir að rausnarleg framlög bárust frá Álasundi í Noregi. Turnhúsið var hins vegar ekki endurbyggt enda byggingarfélag þeirra Jóns Guðmundssonar og Sigurðar Bjarnasonar ekki lengur starfrækt. 

Jóhannes Jósefsson ákvað stuttu síðar að flytjast á brott frá Akureyri, hann gerðist víðfrægur glímukappi áður en hann svo stofnaði Hótel Borg í Reykjavík árið 1930 sem tengist næsta viðfangsefninu, Hótel Íslandi.

Heimildir

https://sarpur.is/Adfang.aspx?AdfangID=1595404

Norðurland – 47. tölublað (04.08.1906).

Norðurland – 35. tölublað (12.05.1906).